Anthonia Ifeyinwa Achike
Anthonia Ifeyinwa Achike bụ onye Naijiria na-ahụ maka akụ na ụba ugbo. Ọ bụ prọfesọ nke Agricultural Economics na onye isi ngalaba na-ahụ maka akụ na ụba ugbo na Mahadum Nigeria, Nsukka.
Okwu Ndị okwuru
[dezie]- ọ bụ ezie na ndị mmadụ na-egosipụta ụfọdụ nzaghachi mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe, ọkwa dị iche iche nke adịghị ike maka mgbanwe ihu igwe ka dị.
- ebe mbelata nwere ike bụrụ ihe siri ike ma dị oke ọnụ, karịsịa maka ndị mmadụ n'otu n'otu na ọbụna gọọmentị, mgbalị siri ike dabere na amụma mgbanwe na-aga n'ihu.
- ihe ndị e kwuru n'elu na-eche na, n'ihu egwu egwu ma ọ bụ ihe ize ndụ nke mgbanwe ihu igwe, nhọrọ ndị fọdụrụ bụ mbelata na mmegharị. Mbelata mgbanwe ihu igwe na-ezo aka na omume emere iji kpachi ma ọ bụ kwụsị ịdị ukwuu na/ma ọ bụ ọnụego mgbanwe ihu igwe ogologo oge.
ya mere, ngbanwe dị mkpa dịka ihe mmeju dị mkpa. Mbelata, n'ihe metụtara mmegharị, chọrọ ọtụtụ atumatu, ọ bụghị naanị “usoro ịkpachara anya nke ndị mmadụ n'otu n'otu.”
- Ị ziri ezi maka eziokwu nke egwu mgbanwe ihu igwe na Africa (na ụwa dum) yana ọkwa dị ala nke mmata banyere mgbanwe ihu igwe site n'aka ọha mmadụ Africa. Amaghị ihe a pụtara ìhè na-ebipụ n'akụkụ dị iche iche nke ọha mmadụ gụnyere nkeonwe na nke ọha, otu obodo, ndị ọkachamara, ndị ọrụ ugbo wdg.
- Ọ dị mkpa iburu n'obi na ọnọdụ ndị ọrụ ugbo bụ ihe kacha emetụta ọtụtụ ndị ọkà mmụta ma a bịa n'ihe gbasara mgbanwe ihu igwe n'Africa n'ihi na ihe karịrị pasenti 70 nke ndụ ndị Africa na-adabere na ọrụ ugbo nke dabere na ihu igwe na ọnọdụ ala. Ọrụ ugbo, ọkachasị mmepụta ihe ọkụkụ n'Africa na-adabere na mmiri dị, ọnọdụ nke na-eme ka ụlọ ọrụ ahụ nwee mgbanwe mgbanwe ihu igwe na mmetụta ọjọọ ndị na-abịara ya.
- Dị ka akụkọ nke International Panel on Climate Change (IPCC) si kwuo, ndị Africa karịsịa ndị Sub-Sahara Africa na-adị mfe maka mgbanwe ihu igwe na ọ dị mwute na ha nwere ikike kachasị nta nke ime mgbanwe na mmetụta ọjọọ ya. Nke a bụ maka mfu ihe ọkụkụ, ntiwapụ nke ọrịa na-emetụta mmadụ, anụ ụlọ na ihe ọkụkụ; mfu nke ala ịkụ azụ na mmiri; oke ihu igwe dị ka idei mmiri, ọzara na ihe ndị metụtara ụnwụ nri, oke ọnwụ nke anụ ụlọ na esemokwu obodo na-esite n'ihe anyị na-akpọ ugbu a "njegharị gburugburu ebe obibi" dị ka a na-ahụ n'oge na-adịbeghị anya na Nigeria n'etiti ndị Fulani na-akwagharị na ndị ọrụ ubi na etiti belt na ụfọdụ akụkụ ndị ọzọ nke Nigeria.
- Enwere ọtụtụ ihe iyi egwu na-eme ka ibi ndụ na mmepe ọrụ ugbo na-adigide. N'agbanyeghị ihe egwu dị na ya, ọ dị mwute ịhụ na ọtụtụ ndị mmadụ karịsịa ndị ọrụ ugbo nọ na Nigeria amaghị ntakịrị ihe gbasara njirimara ndị bụ isi na usoro mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe ma ọ bụrụ na ọrụ ugbo na-adịgide adịgide. N'agbanyeghị ihe ndị a niile, ọ bụ nnọọ obi abụọ ma ndị ọrụ ugbo na ndị na-eme ihe nkiri na ọrụ ndị ọzọ na-adabere na ihu igwe maara ozugbo ihe mejupụtara "mgbaàmà" nke mgbanwe ihu igwe na nzaghachi kachasị mma maka mgbanwe ihu igwe mgbe ọrụ ugbo dị otú ahụ dị ka ọ chọrọ bụ n'èzí ahụmahụ ha. Eziokwu ndị a, dị ka Madison (2006) si kwuo maka oge mgbanwe mgbanwe nke oge a na-amaghị ama n'ihi ime mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe. Mfu ndị dị otú ahụ dị ukwuu ma ọ bụrụ na a gụpụta ya, ụzọ kacha mma ị ga-esi aga abụghị ịkwa arịrị maka mfu ahụ kama itinye ihe omume ndị ga-enyere ndị ọrụ ugbo na ndị ọzọ so na ọha aka ime mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe n'Africa.
- IPCC kọwakwara ha dị ka ndị a: Mgbanwe ihu igwe na-ezo aka na mgbanwe dị iche iche na steeti pụtara na ọnụ ọgụgụ ndị ọzọ (dịka mgbanwe ọkọlọtọ, ihe omume nke oke, wdg) nke ihu igwe n'ogo oge niile na oghere karịa nke ihe omume ihu igwe nke onye ọ bụla. Mgbanwe nwere ike ịbụ n'ihi usoro dị n'ime eke dị n'ime usoro ihu igwe (mgbanwe nke ime), ma ọ bụ n'ọdịiche dị na ike mpụga nke eke ma ọ bụ anthropogenic (mgbanwe nke mpụga). Mgbanwe ihu igwe, n'aka nke ọzọ na-ezo aka na mgbanwe ọ bụla na ihu igwe na-agafe oge, ma ọ bụ n'ihi mgbanwe okike ma ọ bụ n'ihi ọrụ mmadụ..
- Though people naturally exhibit some adaptive responses to climate variability, there still exist different levels of vulnerability to climatic changes. The first precautionary measure is a clear understanding of the issues at stake including the underlying threats so that one can appropriately adjust by adapting and/or mitigating when the need arises.
- Ọ bụ ezie na ndị mmadụ na-egosipụta ụfọdụ nzaghachi mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe, a ka nwere ọkwa dị iche iche nke adịghị ike maka mgbanwe ihu igwe. Ihe nleba anya nke mbu bu nghota nke oma nke okwu di iche iche tinyere ihe egwu di n'okpuru ka mmadu wee nwee ike imeghari nke oma site na imeghari na/ma obu ibelata mgbe mkpa bilitere.
** [10] * Ihe e kwuru n'elu na-eche na n'agbanyeghị egwu egwu ma ọ bụ ihe egwu nke mgbanwe ihu igwe, nhọrọ ndị fọdụrụ bụ mbelata na mmegharị. Mbelata mgbanwe ihu igwe bụ omume iji kpachi ma ọ bụ kwụsị ịdị ukwuu na/ma ọ bụ ọnụego mgbanwe ihu igwe na-adịte aka (dịka mbelata n'ihe ọkụkụ mmadụ nke ikuku griin haus); ebe enwere ike ịkpọ mgbanwe dị ka ịtụ anya mmetụta ọjọọ nke mgbanwe ihu igwe na ime ihe kwesịrị ekwesị iji gbochie ma ọ bụ belata mmebi ha nwere ike ime..
- Ọ bụ ezie na mbelata nwere ike bụrụ ihe siri ike ma dị oke ọnụ karịsịa maka ndị mmadụ n'otu n'otu na ọbụna gọọmentị, mgbalị siri ike gbadoro ụkwụ na ngbanwe na-aga n'ihu. Mbelata naanị enweghị ike idozi nsogbu ahụ ka mgbanwe ihu igwe na mgbanwe dị iche iche nwere ihe ndị na-abụghị nchịkwa mmadụ. Ya mere mgbanwe dị mkpa dị ka ihe mmeju dị mkpa. Mbelata n'ihe metụtara mmegharị chọrọ ọtụtụ atumatu ọ bụghị naanị “usoro ịkpachara anya nke ndị mmadụ n'otu n'otu” dị ka i kwuru.
- Otú ọ dị, enwere ụfọdụ ihe ndị mmadụ n'otu n'otu nwere ike ime iji nye aka na mbelata mgbanwe ihu igwe, mmegharị na mbelata mbanye. Dịka ọmụmaatụ, onye ọ bụla kwesịrị: kụziere onwe ya na ndị ọzọ gbasara ihe egwu mgbanwe ihu igwe na eziokwu nke mgbanwe. Ọ dị mkpa maka nghọta n'akụkụ nke ndị mmadụ n'otu n'otu iji wulite ikike n'ime mgbanwe na mmetụta mgbanwe ihu igwe n'agbanyeghị mpaghara ya na akụ na ụba iji mee mgbanwe maka mgbanwe ihu igwe. A ghaghị ibelata ihe omume ndị na-eduga na mmetọ gburugburu ebe obibi.
- Anyị nwere ike ịmegharị ngwaahịa ụfọdụ, zere ihe ndị na-adịghị mkpa na mmepụta na oriri anyị kwa ụbọchị. N'ugbo ndị ahụ enwere teknụzụ mgbanwe dị iche iche nke kwesịrị iji mee ka mmiri na-eme ka mma, iwepụta mmiri, ụdị dị mma nke ga-anagide ụkọ mmiri ozuzo ma nwee obere oge na-eto eto, terracing, ịkụgharị osisi na ịkụ osisi, (ya bụ ịkọ osisi); mmiri na nchekwa ala wdg.
- Mgbasa ozi maka mgbanwe mgbanwe ihu igwe kwesịrị ịmalite na usoro ụlọ akwụkwọ anyị - ụlọ akwụkwọ praịmarị, sekọndrị na ụlọ akwụkwọ sekọndrị. Ekwesịrị itinye isiokwu kwesịrị ekwesị na isiokwu nke mgbanwe mgbanwe ihu igwe na usoro ọmụmụ ụlọ akwụkwọ. Ndị na-ese ụkpụrụ ụlọ, ndị omenkà, ndị na-ere ọgwụ, ndị na-emepụta ihe, ọbụna ndị na-ese ihe na ndị ọkà mmụta nwere ọrụ dị iche iche ha ga-arụ n'ịzụlite mmata nke mgbanwe ihu igwe na ịgba ume ịmepụta ngwá ọrụ ọhụrụ na atụmatụ maka imeghari n'ubi ha.
- Azụmahịa ọhụrụ dị ka imepụta ngwaahịa sitere na ike anyanwụ, ire ngwaahịa ndị dị otú ahụ na iji ntinye na-agaghị enye ihe na-emerụ ahụ na gburugburu ebe obibi. Anyị ga-eche echiche aku na uba green na green azụmahịa. Enwere ọtụtụ ihe ndị mmadụ ga-eme mana gọọmentị, ụlọ ọrụ na ụlọ ọrụ mba ụwa nwekwara ọtụtụ ihe ha ga-eme.
- N'ihi na nsụhọ n'akụkụ nke ndị mmadụ n'otu n'otu na-ewu ikike ime mgbanwe mgbanwe ihu igwe mmetụta n'agbanyeghị nke ya / ya ubi na aku na uba ka imeghari mgbanwe ihu igwe. A ghaghị ibelata ihe omume ndị na-eduga na mmetọ gburugburu ebe obibi..
- Dịka ọmụmaatụ, ndị na-akwa akwa na ndị ọrụ akwa ga-emepụta ngwaahịa ndị ga-enyere ndị ahịa aka ime mgbanwe n'ọnọdụ ihu igwe na-enwe; onye injinia ahụ ga-emepụta ngwaọrụ ndị a ga-eji na ezinaụlọ, ugbo na ụlọ ọrụ iji belata ikuku ikuku ikuku yana iji isi mmalite ike mmeghari ohuru..
- Ndị mmadụ n'otu n'otu nwere ike irite uru na mgbanwe ihu igwe site na itinye aka na azụmaahịa ọhụrụ dị ka imepụta ngwaahịa sitere na ike anyanwụ, ire ngwaahịa ndị dị otú ahụ na iji ntinye na-agaghị enye ihe na-emerụ ahụ na gburugburu ebe obibi. Anyị ga-eche echiche aku na uba green na green azụmahịa. Enwere ọtụtụ ihe ndị mmadụ ga-eme mana gọọmentị, ụlọ ọrụ na ụlọ ọrụ mba ụwa nwekwara ọtụtụ ihe ha ga-eme.
- Ọfọn, anyị ga-ekweta na Nigeria, dị ka mba na-eche ọtụtụ ihe ịma aka n'oge a nke nwere ike ịdọpụ uche gọọmenti n'ihu ụfọdụ mmemme akwadoro ma ọ bụ n'elu. Ụfọdụ n'ime ihe ịma aka ndị a gụnyere iyi ọha egwu (karịsịa ọgụ Boko Haram na nso nso a) na nso nso a ntiwapụ nke nje virus Ebola. Ugbua tupu okwu ndị a abịa n'ụgbọ mmiri, Naijiria echewo ihe ịma aka nke ọzara na mpaghara ugwu nke mba ahụ tupu okwu idei mmiri karịsịa nke 2012 bụ nke nwere mmetụta dị ukwuu.
